Kość potyliczna
łac. – os occipitale
Kość potyliczna to nieparzysta kość mózgoczaszki, ograniczająca ją od strony tylno-dolnej.
Zbudowana jest z części podstawnej (pars basilaris), dwóch poziomo przebiegających części bocznych (partes laterales) oraz nieparzystej, wstępującej ku górze łuski potylicznej (squama occipitalis).
Wszystkie powyższe części wspólnie ograniczają otwór wielki (foramen magnum).
Część podstawna (pars basilaris)
Części boczne (partes laterales)
Łuska potyliczna (squama occipitalis)
• Dołu tylnego czaszki (współtworzy go wraz z kością klinową, skroniową i ciemieniową)
• Sklepienia czaszki (współtworzy je wraz z kością czołową i kośćmi ciemieniowymi)
• Otworu wielkiego (ogranicza go całkowicie)
Kość potyliczna – Wprowadzenie
Twój najlepszy wynik: 0/5
1. Część podstawna
łac. – pars basilaris
Część podstawna to leżąca najbardziej do przodu część kości potylicznej.
Występuje w postaci klinowatej płytki kostnej, której podstawa łączy się z kością klinową, a szczyt skierowany jest ku otworowi wielkiemu.
Na jej powierzchni dolnej wyróżniamy guzek gardłowy (tuberculum pharyngeum), do którego przyczepia się więzadło podłużne przednie, a na powierzchni górnej stok (clivus), który wraz z podobną powierzchnią na kości klinowej wytwarza podstawę dla rdzenia przedłużonego i mostu.
Guzek gardłowy (tuberculum pharyngeum)
Stok (clivus)
Kość potyliczna – Część podstawna
Twój najlepszy wynik: 0/3
2. Części boczne
łac. – partes laterales
Części boczne łączą część podstawną z łuską potyliczną oraz ograniczają otwór wielki od boków.
Wyróżniamy na nich powierzchnie: górną i dolną oraz brzegi: przyśrodkowy i boczny.
2.1 Powierzchnie górna i dolna
Na powierzchni dolnej występują kłykcie potyliczne (condyli occipitales), które służą do połączenia z kręgiem szczytowym. Podstawa każdego kłykcia przebita jest przez kanał nerwu podjęzykowego (canalis hypoglossus), którym biegnie nerw podjęzykowy (XII) oraz drobne sploty żylne. Do tyłu od obu kłykci znajduje się dół kłykciowy (fossa condylaris), którego dno przebite jest kanałem kłykciowym (canalis condylaris) zawierającym żyłę wypustową kłykciową.
Na powierzchni górnej części bocznych ponad kanałem nerwu podjęzykowego leży guzek szyjny (tuberculum jugulare).
Kłykcie potyliczne (condyli occipitales)
Kanał nerwu podjęzykowego (canalis hypoglossus)
Dół kłykciowy (fossa condylaris)
Kanał kłykciowy (canalis condylaris)
Guzek szyjny (tuberculum jugulare)
Kanał nerwu podjęzykowego (canalis hypoglossus)
• Nerw podjęzykowy (XII), drobne sploty żylne.
Kanał kłykciowy (canalis condylaris)
• Żyła wypustowa kłykciowa
Kość potyliczna – Powierzchnia górna i dolna części bocznych
Twój najlepszy wynik: 0/7
2.2 Brzegi części bocznych
Brzeg przyśrodkowy ogranicza od boków otwór wielki.
Na brzegu bocznym możemy wyróżnić wklęsłe wcięcie szyjne (incisura jugularis), które ku tyłowi zakończone jest wydatnym wyrostkiem szyjnym (processus jugularis). Dookoła tego wyrostka przebiega głęboka bruzda zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei) opony twardej mózgowia.
Wcięcie szyjne jest wraz z podobnym wcięciem na kości skroniowej ograniczają otwór szyjny (foramen jugulare).
Wcięcie szyjne (incisura jugularis)
Wyrostek szyjny (processus jugularis)
Bruzda zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei)
Otwór szyjny (foramen jugulare)
Kość potyliczna – Brzegi części bocznych
Twój najlepszy wynik: 0/5
2.3 Otwór szyjny
Otwór szyjny (foramen jugulare) ograniczony jest od strony tylno-przyśrodkowej przez wcięcie szyjne kości potylicznej, a od strony przednio bocznej przez wcięcie szyjne kości skroniowej.
Otwór ten podzielony jest niecałkowicie przez wyrostek śródszyjny na dwie części: przyśrodkową (mniejszą) oraz boczną (większą).
Przez przyśrodkową (mniejszą) część otworu szyjnego przechodzi zatoka skalista dolna i nerw językowo-gardłowy (IX). Przez boczną (większą) część przechodzą: nerw błędny (X), nerw dodatkowy (XI), żyła szyjna wewnętrzna i tętnica oponowa tylna.
Tylno-przyśrodkowe: wcięcie szyjne kości potylicznej
Przednio-boczne: wcięcie szyjne kości skroniowej
Część przyśrodkowa (mniejsza):
• Nerw językowo gardłowy (IX)
• Zatoka skalista dolna
Część boczna (większa)
• Nerw błędny (X)
• Nerw dodatkowy (XI)
• Żyła szyjna wewnętrzna (niektórzy autorzy podają jej przedłużenie – zatokę esowatą)
• Tętnica oponowa tylna
3. Łuska potyliczna
łac. – squama occipitalis
Łuska potyliczna to największa część kości potylicznej. Odchodzi od otworu wielkiego ku tyłowi i do góry.
Wyróżniamy na niej dwie powierzchnie: zewnętrzną oraz wewnętrzną.
3.1 Powierzchnia zewnętrzna łuski
W centralnej części powierzchni zewnętrznej znajduje się wyniosły punkt w postaci guzowatości potylicznej zewnętrznej (protuberantia occipitalis externa). Od tej guzowatości obustronnie odchodzi kresa karkowa górna (linea nuchae superior), ponad którą biegnie słabo zaznaczona kresa karkowa najwyższa (linea nuchae suprema).
Od guzowatości, w kierunku otworu wielkiego przebiega grzebień potyliczny zewnętrzny (crista occipitalis externa), od którego w połowie długości odchodzi obustronnie kresa karkowa dolna (linea nuchae inferior).
Pole znajdujące się powyżej guzowatości potylicznej zewnętrznej nazywamy płaszczyzną potyliczną (planum occipitale), natomiast pole położone poniżej określa się jako płaszczyzna karkowa (planum nuchale).
Guzowatość potyliczna zewnętrzna (protuberantia occipitalis externa)
Kresa karkowa górna (linea nuchae superior)
Kresa karkowa najwyższa (linea nuchae suprema)
Grzebień potyliczny zewnętrzny (crista occipitalis externa)
Kresa karkowa dolna (linea nuchae superior)
Płaszczyzna potyliczna (planum occipitale)
Płaszczyzna karkowa (planum nuchale)
Kość potyliczna – Powierzchnia zewnętrzna łuski
Twój najlepszy wynik: 0/7
3.2 Powierzchnia wewnętrzna łuski
Powierzchnia wewnętrzna łuski podzielona jest na cztery doły przez wyniosłość krzyżowatą (eminentia cruciformis). W jej centralnej części wyróżniamy guzowatość potyliczną wewnętrzną (protuberantia occipitalis interna), od której odchodzą trzy bruzdy i jeden grzebień.
Od guzowatości:
ku górze (w płaszczyźnie pośrodkowej) biegnie bruzda zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus saggitalis superioris).
obustronnie na boki biegnie bruzda zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi) (x2)
ku dołowi (w płaszczyźnie pośrodkowej) biegnie grzebień potyliczny wewnętrzny (crista occipitalis interna).
Wyniosłość krzyżowata (eminentia cruciformis)
Guzowatość potyliczna wewnętrzna (protuberantia occipitalis interna) od której:
• Ku górze odchodzi: bruzda zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus saggitalis superioris)
• Bocznie odchodzi: bruzda zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi) (x2)
• Ku dołowi odchodzi: grzebień potyliczny wewnętrzny (crista occipitalis interna)
Kość potyliczna – Powierzchnia wewnętrzna łuski
Twój najlepszy wynik: 0/5
4. Kąty i brzegi
Kąt górny (angulus superior) zlokalizowany jest w najwyżej położonej części łuski, gdzie łączy się z kątami potylicznymi kości ciemieniowej. Kąt boczny (angulus lateralis) między kątem sutkowym kości ciemieniowej, a częścią sutkową kości skroniowej. Kąt dolny (angulus inferior) łączy się z trzonem kości klinowej.
Brzegi górne (węgłowe) (margines lamboidei) biegną od kąta górnego do kątów bocznych. Brzegi dolne natomiast, ciągną się od kątów bocznych do kątów dolnych i podzielone są na dwie części przez wyrostek szyjny.
Kąt górny (angulus superior)
Kąt boczny (angulus lateralis)
Kąt dolny (angulus inferior) – niepokazany na slajderze
Brzeg górny/węgłowy (margo lamboidei) (x2)
Brzeg dolny (x2)
Kość potyliczna – Kąty i brzegi
Twój najlepszy wynik: 0/4
5. Otwór wielki
łac. – foramen magnum
Ograniczenia i zawartość otworu wielkiego zostały opisane w tabelce pod slajderem.
Przednie: część podstawna
Boczne: części boczne
Tylne: łuska potyliczna
• Rdzeń przedłużony wraz z jego oponami
• Tętnice kręgowe
• Gałęzie oponowe tętnic kręgowych
• Nerwy dodatkowe
• Splot żylny podstawny
• Tętnica rdzeniowa przednia
• Tętnice rdzeniowe tylne
Kość potyliczna – Otwór wielki
Twój najlepszy wynik: 0/6
6. Połączenia
Połączenia kości potylicznej zostały opisane w poniższej tabelce.
Za pomocą szwu węgłowego (sutura lambdoidea)
Za pomocą szwu potyliczno-sutkowego (sutura occipitomastoidea) (x2)
Za pomocą chrząstkozrostu skalisto-potylicznego (synchondrosis petrooccipitalis) (x2)
Za pomocą chrząstkozrostu klinowo-potylicznego (synchondrosis sphenooccipitalis)
Za pomocą stawów szczytowo-potylicznych (articulatio atlantooccipitalis) (x2)
7. Rozwiąż quizy!
Aby utrwalić zdobytą wiedzę, skorzystaj z pomocy naukowych znajdujących się poniżej!
Kość potyliczna – Podsumowanie
Twój najlepszy wynik: 0/42
Opracowano na podstawie
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2022.