Kość klinowa
łac. – os sphenoidale
Kość klinowa to nieparzysta kość mózgoczaszki, leżąca w centrum podstawy czaszki. Bierze ona udział w tworzeniu wielu jam, dołów, szczelin oraz jest przebita licznymi otworami, którymi biegną struktury naczyniowo-nerwowe.
W jej wnętrzu znajdują się zatoki przynosowe w postaci zatok klinowych (sinus sphenoidales).
Zbudowana jest z trzonu (corpus), poziomo położonych skrzydeł większych (alae majores) i mniejszych (alae minores) oraz pionowo ustawionych wyrostków skrzydłowatych (processus pterygoidei).
Trzon (corpus)
Skrzydła większe (alae majores)
Skrzydła mniejsze (alae minores)
Wyrostki skrzydłowate (processus pterygoidei)
• Dołu przedniego czaszki (współtworzy go wraz z kością czołową i sitową)
• Dołu środkowego czaszki (współtworzy go wraz z kością skroniową i ciemieniową)
• Dołu tylnego czaszki (współtworzy go wraz z kością skroniową, ciemieniową i potyliczną)
• Oczodołu (współtworzy ścianę boczną, górną i przyśrodkową)
• Jamy nosowej (współtworzy ścianę górną i boczną)
• Dołu skroniowego (współtworzy ścianę przyśrodkową)
• Dołu podskroniowego (tworzy ścianę górną i przyśrodkową)
• Dołu skrzydłowo-podniebiennego (tworzy ścianę tylną)
W postaci zatok klinowych (sinus sphenoidales)
1. Trzon
łac. – corpus
Trzon jest centralną częścią kości klinowej i zawiera wewnątrz dwie wysłane błoną śluzową jamy zwane zatokami klinowymi (sinus sphenoidales).
Ponieważ jest on kształtu mniej więcej sześciennego, wyróżniamy na nim sześć powierzchni: górną (facies superior), tylną (facies posterior), dolną (facies inferior), przednią (facies anterior) oraz dwie powierzchnie boczne (facies lateralis).
1.1 Powierzchnia przednia trzonu
Na powierzchni przedniej trzonu możemy wyróżnić biegnący pośrodkowo grzebień klinowy (crista sphenoidalis), który ku dołowi przedłuża się w dziób klinowy. Po obu stronach grzebienia klinowego leżą małżowiny klinowe (conchae spheoidales).
Obok każdej takiej małżowiny znajdziemy otwór zatoki klinowej (apertura sinus sphenoidalis) prowadzący do zatoki klinowej.
Grzebień klinowy (crista sphenoidalis)
Małżowiny klinowe (conchae spheoidales)
Otwór zatoki klinowej (apertura sinus sphenoidalis)
Kość klinowa – Powierzchnia przednia trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/4
1.2 Powierzchnia górna trzonu
Na powierzchni górnej trzonu wyróżniamy siodło tureckie (sella turcica), w którym leży dół przysadki (fossa hypophysialis) zawierający przysadkę mózgową. Siodło tureckie ograniczone jest ku tyłowi grzbietem siodła (dorsum sellae), zakończonym bocznie wyrostkami pochyłymi tylnymi (processus clinoidei posteriores). Od przodu natomiast, siodło ograniczone jest guzkiem siodła (tuberculum sellae).
Do przodu od guzka siodła leży poprzecznie ustawiona bruzda przedskrzyżowania wzrokowego (sulcus prechismatis), która na swoich bocznych końcach obustronnie przechodzi w kanał wzrokowy (canalis opticus). Bruzda ta od przodu ograniczona jest przez krawędź klinową (limbus sphenoidalis). Płaska powierzchnia leżąca do przodu od krawędzi klinowej to płaszczyzna klinowa (planum sphenoidale). Przedni brzeg tej płaszczyzny zakończony jest kolcem sitowym (spina sphenoidalis).
Powierzchnia tylna grzbietu siodła opada ku dołowi, gdzie wraz z częścią podstawną kości potylicznej wytwarza stok (clivus).
Siodło tureckie (sella turcica)
Dół przysadki (fossa hypophysialis)
Grzbiet siodła (dorsum sellae)
Wyrostki pochyłe tylne (processus clinoidei posteriores)
Guzek siodła (tuberculum sellae)
Bruzda przedskrzyżowania wzrokowego (sulcus prechismatis)
Kanał wzrokowy (canalis opticus)
Krawędź klinowa (limbus sphenoidalis)
Płaszczyzna klinowa (planum sphenoidale)
Kolec sitowy (spina sphenoidalis)
Stok (clivus)
• Nerw wzrokowy (II) (nervus opticus)
• Tętnica oczna (arteria ophthalmica)
Kość klinowa – Powierzchnia górna trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/11
1.3 Powierzchnia tylna i dolna trzonu
Powierzchnia tylna trzonu łączy się z częścią podstawną kości potylicznej.
Na powierzchnię dolną trzonu w płaszczyźnie pośrodkowej przechodzi z powierzchni przedniej grzebień klinowy, wytwarzając tutaj dziób klinowy (rostrum sphenoidale).
Dziób klinowy (rostrum sphenoidale)
Kość klinowa – Powierzchnia tylna i dolna trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/3
1.4 Powierzchnie boczne trzonu
Na obu powierzchniach bocznych trzonu wyróżniamy bruzdę tętnicy szyjnej (sulcus caroticus) dla tętnicy szyjnej wewnętrznej i otaczającego ją splotu nerwowego szyjno-tętniczego wewnętrznego. Bocznie od części tylnej tej bruzdy, znajduje się wyrostek kostny zwany języczkiem klinowym (lingula sphenoidalis).
Poza tym, od powierzchni bocznych trzonu odchodzą skrzydła większe oraz blaszki przyśrodkowej wyrostków skrzydłowatych.
Bruzda tętnicy szyjnej (sulcus caroticus)
Języczek klinowy (lingula sphenoidalis)
Kość klinowa – Powierzchnie boczne trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/2
2. Skrzydła większe
łac. – alae majores
Skrzydła większe odchodzą od powierzchni bocznych trzonu i stanowią największe wyrostki kości klinowej.
Wyróżniamy na nich dwie główne powierzchnie: wewnętrzną, czyli mózgową (facies cerebralis), oraz zewnętrzną, podzieloną na cztery kolejne powierzchnie.
Powierzchnia mózgówa (facies cerebralis)
Powierzchnia zewnętrzna – podzielona na:
• oczodołową (facies orbitalis)
• szczękową (facies maxillaris)
• skroniową (facies temporalis)
• podskroniową (facies infratemporalis)
Kość klinowa – Powierzchnie skrzydeł większych
Twój najlepszy wynik: 0/6
2.1 Powierzchnia mózgowa skrzydła większego
Powierzchnia mózgowa stanowi część dołu środkowego czaszki.
Jest ona przebita w przednio-przyśrodkowej części przez otwór okrągły (foramen rotundum). Ku tyłowi od tego otworu znajduje się otwór owalny (foramen ovale), obok którego bocznie leży otwór kolcowy (foramen spinosum).
Zawartość wszystkich trzech otworów została szczegółowo przedstawiona w tabelce pod slajderem.
Otwór okrągły (foramen rotundum)
Otwór owalny (foramen ovale)
Otwór kolcowy (foramen spinosum)
• Nerw szczękowy (V₂) (nervus maxillaris)
• Nerw żuchwowy (V₃) (nervus mandibularis)
• Nerw kolcowy (nervus spinosus)
• Naczynia oponowe środkowe (vasa meningea media)
Kość klinowa – Powierzchnia mózgowa skrzydła większego
Twój najlepszy wynik: 0/6
2.2 Powierzchnia zewnętrzna skrzydła większego
Powierzchnia zewnętrzna skrzydła większego dzieli się na cztery powierzchnie: oczodołową (facies orbitalis), szczękową (facies maxillaris), skroniową (facies temporalis) oraz podskroniową (facies infratemporalis).
Powierzchnia oczodołowa jest gładka i bierze udział w tworzeniu ściany bocznej oczodołu. Jej tylny brzeg jest oddzielony od skrzydła mniejszego szczeliną oczodołową górną (fissura orbitalis superior), która prowadzi z dołu środkowego czaszki do oczodołu. Natomiast dolny brzeg tej powierzchni, wraz z powierzchnią oczodołową szczęki, ogranicza szczeliną oczodołową dolną (fissura orbitalis inferior), która prowadzi z oczodołu do dołu podskroniowego.
Powierzchnia szczękowa leży poniżej powierzchni oczodołowej i tworzy ścianę tylną dołu skrzydłowo-podniebiennego.
Powierzchnie skroniowa i podskroniowa skierowane są bocznie oraz oddzielone są od siebie poziomo biegnącym grzebieniem podskroniowym (crista infratemporalis). Obie z powyższych powierzchni stanowią ściany odpowiednich dołów: skroniowego i podskroniowego.
Bierze udział w tworzeniu dwóch szczelin:
• Szczeliny oczodołowej górnej (fissura orbitalis superior) – jej brzeg tylny
• Szczeliny oczodołowej dolnej (fissura orbitalis inferior) – jej brzeg dolny
Stanowi ścianę tylną dołu skrzydłowo-podniebiennego
Stanowi część ściany dołu skroniowego
Stanowi część ściany dołu podskroniowego
Kość klinowa – Powierzchnia zewnętrzna skrzydła większego
Twój najlepszy wynik: 0/6
2.3 Szczelina oczodołowa górna
Szczegóły dotyczące szczeliny oczodołowej górnej zostały przedstawione w tabeli poniżej.
Prowadzi z dołu środkowego czaszki do oczodołu
Od góry: skrzydło mniejsze kości klinowej
Od strony przyśrodkowej: trzon kości klinowej (ściana boczna)
Od dołu: skrzydło większe kości klinowej (tylny brzeg powierzchni oczodołowej)
• Nerw okoruchowy (III) (nervus oculomotorius)
• Nerw bloczkowy (IV) (nervus trochlearis)
• Nerw oczny (V₁) (nervus ophthalmicus)
• Nerw odwodzący (VI) (nervus abducens)
• Gałązka tętnicy oponowej środkowej
• Żyła oczna górna (vena ophthalmica superior)
• Gałąź górna żyły ocznej dolnej (ramus superior venae ophthalmicae inferioris)
• Włókna współczulne pozazwojowe ze splotu jamistego
2.4 Szczelina oczodołowa dolna
Szczegóły dotyczące szczeliny oczodołowej dolnej zostały przedstawione w tabeli poniżej.
Prowadzi z oczodołu do:
• dołu podskroniowego – bocznie
• dołu skrzydłowo-podniebiennego – przyśrodkowo
Od góry: skrzydło większe kości klinowej (dolny brzeg powierzchni oczodołowej)
Od dołu: powierzchnia oczodołowa szczęki
• Nerw jarzmowy (nervus zygomaticus)
• Nerw podoczodołowy (nervus infraorbitalis)
• Gałęzie oczodołowe zwoju skrzydłowo-podniebiennego
• Tętnica i żyła podoczodołowa (arteria et vena infraorbitalis)
• Gałąź dolną żyły ocznej dolnej (ramus inferior venae ophthalmicae inferioris)
3. Skrzydła mniejsze
łac. – alae minores
Skrzydła mniejsze to płaskie, trójkątne płytki odchodzące przyśrodkowo od górno-przedniej części trzonu dwoma korzeniami obejmującymi kanał wzrokowy (canalis opticus). Oba skrzydła mniejsze łączą się leżącym pomiędzy nimi łękiem skrzydłowym (jugum sphenoidale).
Brzeg tylny skrzydła mniejszego przedłuża się ku tyłowi tworząc wyrostek pochyły przedni (processus clinoideus anterior).
Kanał wzrokowy (canalis opticus)
Łęk klinowy (jugum sphenoidale)
Wyrostki pochyłe przednie (processus clinoideus anterior)
• Nerw wzrokowy (II) (nervus opticus)
• Tętnica oczna (arteria ophthalmica)
Kość klinowa – Skrzydła mniejsze
Twój najlepszy wynik: 0/4
4. Wyrostki skrzydłowate
łac. – processus pterygoidei
Wyrostki skrzydłowate odchodzą obustronnie ku dołowi.
Każdy wyrostek zbudowany jest z blaszki przyśrodkowej (lamina medialis) oraz blaszki bocznej (lamina lateralis), pomiędzy którymi znajduje się wcięcie skrzydłowe (incisura pterygoidei).
Ku dołowi obie blaszki rozchodzą się na boki, obejmując głęboki dół skrzydłowy (fossa pterygoidea). Ku górze natomiast, ograniczają dół łódkowaty (fossa scaphoidea).
Przednia powierzchnia wyrostka skrzydłowatego tworzy ścianę tylną dołu skrzydłowo-podniebiennego. Nasadę tego wyrostka przebija kanał skrzydłowy (canalis pterygoideus).
Blaszka przyśrodkowa (lamina medialis)
Blaszka boczna (lamina lateralis)
Blaszki oddzielone są od siebie: wcięciem skrzydłowym (incisura pterygoidei)
Dół skrzydłowy (fossa pterygoidea)
Dół łódkowaty (fossa scaphoidea)
Kanał skrzydłowy (canalis pterygoideus) – przebija nasadę wyrostka skrzydłowatego
• Tętnica, żyła i nerw kanału skrzydłowego (arteria, vena et nervus canalis pterygoidei)
Kość klinowa – Wyrostki skrzydłowate
Twój najlepszy wynik: 0/8
4.1 Blaszka boczna i przyśrodkowa
Blaszka boczna (lamina lateralis) jest szeroka i cienka, a jej powierzchnia boczna tworzy część ściany przyśrodkowej dołu podskroniowego. Jej powierzchnia przyśrodkowa bierze udział w tworzeniu dołu skrzydłowego.
Blaszka przyśrodkowa (lamina medialis) jest węższa i dłuższa od blaszki bocznej. Na dole jest ona zakończona haczykiem skrzydłowym (hamulus pterygoideus), który w swej bocznej części zawiera bruzdę haczyka skrzydłowego (sulcus hamuli pterygoidei).
Przy nasadzie blaszki przyśrodkowej występuje wyrostek pochwowy (processus vaginalis), na którego dolnej powierzchni leży bruzda podniebienno-pochwowa (sulcus palatovaginalis) zamknięta przez kość podniebienną w kanał podniebienno-pochwowy.
Po przyśrodkowej stronie wyrostka pochwowego leży bruzda lemieszowo-pochwowa (sulcus vomerovaginalis), która przez skrzydło lemiesza zamknięta jest w kanał lemieszowo pochwowy.
–
Haczyk skrzydłowy (hamulus pterygoideus)
Bruzda haczyka skrzydłowego (sulcus hamuli pterygoidei)
Wyrostek pochwowy (processus vaginalis)
Bruzda podniebienno-pochwowa (sulcus palatovaginalis)
Bruzda lemieszowo-pochwowa (sulcus vomerovaginalis)
Kanał podniebienno-pochwowy (canalis palatovaginalis)
Kanał lemieszowo pochwowy (canalis vomerovaginalis)
• Gałązka tętnicy klinowo-podniebiennej
• Gałęzie nosowe tylne boczne zwoju skrzydłowo-podniebiennego
• Gałęzie nosowe tylne boczne zwoju skrzydłowo-podniebiennego
Kość klinowa – Blaszka boczna i przyśrodkowa
Twój najlepszy wynik: 0/7
5. Zatoki klinowe
łac. – sinus sphenoidales
Wewnątrz trzonu kości klinowej, znajdują się dwie zatoki czołowe – prawa i lewa. Są to pneumatyczne (wypełnione powietrzem) przestrzenie, których ściany wysłane są błoną śluzową.
Prawą zatokę od lewej oddziela przegroda zatok klinowych (septum sinuum sphenoidalium), która rzadko ustawiona jest w płaszczyźnie pośrodkowej. Wejście do tych zatok znajduje się na powierzchni przedniej trzonu kości klinowej.
Średnia pojemność każdej z zatok klinowych wynosi ok 3cm³.
6. Połączenia
Połączenia kości klinowej zostały opisane w poniższej tabelce.
Za pomocą szwu klinowo-czołowego (sutura sphenofrontalis) (x2)
Za pomocą szwu klinowo-sitowego (sutura sphenoethmoidea)
Za pomocą szwu klinowo-łuskowego (sutura sphenosquamosa) (x2)
Za pomocą chrząskozrostu klinowo-skalistego (synchondrosis sphenopetrosa) (x2)
Za pomocą chrząskozrostu klinowo-skalistego (synchondrosis sphenopetrosa) (x2)
Za pomocą szwu rowkowego/połączenia rozszczepionego (schindylesis)
Za pomocą szwu klinowo-ciemieniowego (sutura sphenoparietalis) (x2)
Za pomocą szwu klinowo-jarzmowego (sutura sphenozygomatica) (x2)
Brzeg tylny blaszki pionowej kości podniebiennej łączy się z blaszką przyśrodkową wyrostka skrzydłowatego kości klinowej
7. Rozwiąż quizy!
Aby utrwalić zdobytą wiedzę, skorzystaj z pomocy naukowych znajdujących się poniżej!
Kość klinowa – Podsumowanie
Twój najlepszy wynik: 0/57
Opracowano na podstawie
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2022.