Kość skroniowa
łac. – os temporale
Kość skroniowa to parzysta kość mózgoczaszki, wewnątrz której znajduje się narząd przedsionkowo-ślimakowy (organum vestibulocochleare). Posiada ona wiele przestrzeni pneumatycznych (jam) oraz przebita jest przez liczne kanały i kanaliki, przez które biegną struktury nerwowe i naczyniowe.
Zbudowana jest z czterech części: łuskowej (pars squamosa), sutkowej (pars mastoidea), bębenkowej (pars tympanica) oraz skalistej (pars petrosa), zwanej również piramidą.
Część łuskowa (pars squamosa)
Część sutkowa (pars mastoidea)
Część bębenkowa (pars tympanica)
Część skalista (pars petrosa) – zwana również “piramidą”.
Szczegółowo opisane w lekcji – “Kanały kości skroniowej“
• Dołu środkowego czaszki (współtworzy go wraz z kością klinową i ciemieniową)
• Dołu tylnego czaszki (współtworzy go wraz z kością klinową, potyliczną i ciemieniową)
• Dołu skroniowego (współtworzy ścianę przyśrodkową oraz boczną)
• Dołu zażuchwowego (ogranicza od tyłu i góry)
Pełni funkcję ochronną dla narządu słuchu i równowagi (narządu przedsionkowo-ślimakowego).
Kość skroniowa – Wprowadzenie
Twój najlepszy wynik: 0/6
1. Część łuskowa
łac. – pars squamosa
Część łuskowa to płaska płytka ustawiona w płaszczyźnie strzałkowej, która stanowi górno-przednią część kości skroniowej. Współtworzy ona również ścianę boczną czaszki.
Wyróżniamy na niej:
powierzchnię skroniową, czyli zewnętrzną (facies temporalis),
powierzchnię mózgową, czyli wewnętrzną (facies cerebralis).
1.1 Powierzchnia skroniowa części łuskowej
W jej tylnej części biegnie prawie pionowo bruzda tętnicy skroniowej środkowej (sulcus arteriae temporalis mediae).
Od jej dolnej części, ku przodowi odchodzi wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus). U jego nasady położony jest guzek stawowy (tuberculum articulare) , a tuż za nim leży dół żuchwowy (fossa mandibularis), który podzielony jest na dwie części szczeliną skalisto-bębenkową (fissura petrotympanica). Sczelina ta jest z kolei przedzielona na pół przez wyrostek dolny pokrywy jamy bębenkowej (processus inferior tygminis tympani) tworząc:
leżącą z tyłu właściwą szczelinę skalisto bębenkową (fissura petrotympanica)
leżącą z przodu szczelinę skalisto-łuskową (fissura petrosquamosa)
Wyrostek jarzmowy przedłuża się ku tyłowi w grzebień nadsutkowy (crista supramastoidea), poniżej którego na wysokości przewodu słuchowego zewnętrznego znajduje się kolec nadprzewodowy (spina suprameatica).
Bruzda tętnicy skroniowej środkowej (sulcus arteriae temporalis mediae)
Wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus)
Guzek stawowy (tuberculum articulare)
Dół żuchwowy (fossa mandibularis)
Szczelina skalisto-bębenkowa (fissura petrotympanica)
Wyrostek dolny pokrywy jamy bębenkowej (processus inferior tygminis tympani) – niepokazany na slajderze
Szczelina skalisto-łuskowa (fissura petrosquamosa)
Grzebień nadsutkowy (crista supramastoidea)
Kolec nadprzewodowy (spina suprameatica)
• Naczynia bębenkowe przednie (arteria et vena tympanica anterior)
• Struna bębenkowa (chorda tympani)
• Więzadło przednie młoteczka (ligamentum anterius mallei)
Kość skroniowa – Powierzchnia skroniowa części łuskowej
Twój najlepszy wynik: 0/9
1.2 Powierzchnia mózgowa części łuskowej
Powierzchnia wewnętrzna części łuskowej jest skierowana do środka czaszki i ma wyraźnie zaznaczone łęki mózgowe (juga cerebralia), wyciski palczaste (impressiones digitatae) oraz bruzdę tętniczą (sulcus arteriosus) dla naczyń oponowych środkowych.
Łęki mózgowe (juga cerebralia)
Wyciski palczaste (impressiones digitatae)
Bruzda tętnicza (sulcus arteriosus)
Kość skroniowa – Powierzchnia mózgowa części łuskowej
Twój najlepszy wynik: 0/3
1.3 Brzegi części łuskowej
Na części łuskowej wyróżniamy brzeg górny, czyli ciemieniowy (margo parietalis), który łączy się z kością ciemieniową oraz brzeg przednio-dolny, czyli klinowy (margo sphenoidalis) łączący się z kością klinową.
W swojej tylnej części brzeg górny tworzy wraz częścią sutkową wcięcie ciemieniowe (incisura parietalis), które wypełnione jest przez kąt sutkowy kości ciemieniowej.
Brzeg górny/ciemieniowy (margo parietalis)
Brzeg przednio-dolny/klinowy (margo sphenoidalis)
+ wcięcie ciemieniowe (incisura parietalis)
Kość skroniowa – Brzegi części łuskowej
Twój najlepszy wynik: 0/3
2. Część sutkowa
łac. – pars mastoidea
Część sutkowa stanowi tylną część kości skroniowej.
Wyróżniamy na niej:
powierzchnię zewnętrzną (facies externa),
powierzchnię wewnętrzną (facies interna).
2.1 Powierzchnia zewnętrzna części sutkowej
Powierzchnie zewnętrzna jest wypukła i nierówna.
W części tylnej występują na niej otwory sutkowe (foramina mastoidea). Znaczącą większość części sutkowej stanowi wyrostek sutkowaty (processus mastoideus), który jest łatwo wyczuwalny przez skórę tuż za uchem.
Przyśrodkowo względem tego wyrostka znajduje się wcięcie sutkowe (incisura mastoidea), obok którego również przyśrodkowo leży bruzda tętnicy potylicznej (sulcus arteria occipitalis).
Otwory sutkowe (foramina mastoieda)
Wyrostek sutkowaty (processus mastoideus)
Wcięcie sutkowe (incisura mastoidea)
Bruzda tętnicy potylicznej (sulcus arteriae occipitalis)
Kość skroniowa – Powierzchnia zewnętrzna części sutkowej
Twój najlepszy wynik: 0/4
2.2 Powierzchnia wewnętrzna części sutkowej
Na powierzchni wewnętrznej części sutkowej możemy wyróżnić głęboką bruzdę zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei), która zawiera zatokę esowatą opony twardej mózgowia.
Bruzda zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei)
2.3 Przestrzenie pneumatyczne części sutkowej
Wewnątrz wyrostka sutkowatego znajdują się przestrzenie, których ściany wysłane są błoną śluzową. Są to liczne, małe i rozsiane po całym wyrostku komórki sutkowe (cellulae mastoidea) oraz jedna, duża, znajdująca się w górno-przednim odcinku części sutkowej jama sutkowa (antrum mastoideum).
Jama ta, ma połączenie zarówno z komórkami sutkowymi, jak i z zachyłkiem nadbębenkowym (recessus epitympanicus) (czyli z górną częścią jamy bębenkowej).
Komórki sutkowe (cellulae mastoidea) – małe, liczne, wysłane błoną śluzową
Jama sutkowa (antrum mastoideum) – jedna, duża, wysłana błoną śluzową, łącząca się z komórkami sutkowymi i zachyłkiem nadbębenkowym (recessus epitympanicus).
3. Część bębenkowa
łac. –pars tympanica
Część bębenkowa leży do przodu od części sutkowej oraz do dołu względem części łuskowej.
Tworzy ona ścianę przednią, dolną oraz część dolną ściany tylnej przewodu słuchowego zewnętrznego (meatus acusticus externus), który rozpoczyna się otworem słuchowym zewnętrznym (porus acusticus externus), a kończy w głębi błoną bębenkową przymocowaną do bruzdy bębenkowej (sulcus tympanicus).
Część bębenkowa oddzielona jest od sutkowej szczeliną bębenkowo-sutkową (fissura tympanomastoidea), przez którą przechodzi gałąź uszna nerwu błędnego. Od przodu natomiast, ograniczona jest przez szczelinę skalisto-bębenkową (fissura petrotympanica).
Przewód słuchowy zewnętrzny (meatus acusticus externus)
Otwór słuchowy zewnętrzny (porus acusticus externus)
Bruzda bębenkowa (sulcus tympanicus)
Szczelina bębenkowo-sutkowa (fissura tympanomastoidea)
Szczelina skalisto-bębenkowa (fissura petrotympanica)
• Gałąź uszna nerwu błędnego (ramus auricularis nervi vagi)
Ściana przednia, dolna i część dolna ściany tylnej: część bębenkowa kości skroniowej
Część górna ściany tylnej i ściana górna: część łuskowa kości skroniowej
Kość skroniowa – Część bębenkowa
Twój najlepszy wynik: 0/6
4. Część skalista (piramida)
łac. – pars petrosa
Część skalista ma kształt ostrosłupa trójściennego, którego szczyt skierowany jest do przodu i przyśrodkowo, a podstawa bocznie i ku tyłowi.
Wyróżniamy na niej szczyt, podstawę, trzy powierzchnie oraz trzy brzegi.
Powierzchnie: przednia (facies anterior), tylna (facies posterior), dolna (facies inferior)
Brzegi: górny (margo superior), tylny (margo posterior), przedni (margo anterior)
Kość skroniowa – Powierzchnie i brzegi części skalistej
Twój najlepszy wynik: 0/6
4.1 Powierzchnia przednia piramidy
Na powierzchni przedniej piramidy, w jej tylno-przyśrodkowej części znajduje się wyniosłość łukowata (eminentia arcuata), która jest uformowana przez szczyt kanału półkolistego przedniego. Bocznie i nieco do przodu od tej wyniosłości znajdziemy pokrywkę jamy bębenkowej (tegmen tympani), która oddziela jamę bębenkową od jamy czaszki. Jest to płaska płytka kostna, która może zawierać przestrzenie pneumatyczne – tzw. komórki pokrywkowe (cellulae tegmentales).
Do przodu od pokrywki wyróżniamy dwa otwory:
Leżący przyśrodkowo: rozwór kanału nerwu skalistego większego (hiatus canalis n. petrosi majoris), który ku przodowi przechodzi w bruzdę nerwu skalistego większego (sulcus n. petrosi majoris)
Leżący bocznie: rozwór kanału nerwu skalistego mniejszego (hiatus canalis n. petrosi minoris), który ku przodowi przechodzi w bruzdę nerwu skalistego mniejszego (sulcus n. petrosi minoris)
Oba rozwory zostały szczegółowo opisane w tabelce pod slajderem.
Na przedniej powierzchni piramidy wyróżniamy jeszcze kanał mięśniowo-trąbkowy (canalis musculotubarius), oraz wycisk nerwu trójdzielnego (impressio trigemini), w którym leży zwój trójdzielny.
Wyniosłość łukowata (eminentia arcuata)
Pokrywka jamy bębenkowej (tegmen tympani)
Komórki pokrywkowe (cellulae tegmentales) – niepokazane na slajderze
Rozwór kanału nerwu skalistego większego (hiatus canalis n. petrosi majoris)
Bruzda nerwu skalistego większego (sulcus n. petrosi majoris)
Rozwór kanału nerwu skalistego mniejszego (hiatus canalis n. petrosi minoris)
Bruzda nerwu skalistego mniejszego (sulcus n. petrosi minoris)
Kanał mięśniowo-trąbkowy (canalis musculotubarius)
Wycisk nerwu trójdzielnego (impressio trigemini)
W głąb prowadzi do: kolanka kanału nerwu twarzowego (geniculum canalis facialis)
Zawiera:
- Gałąź skalistą tętnicy oponowej środkowej (ramus petrosus arteriae meningeae mediae)
- Nerw skalisty większy (nervus petrosus major) – który biegnie w bruździe nerwu skalistego większego
W głąb prowadzi do: jamy bębenkowej (cavum tympani)
Zawiera:
- Tętnicę bębenkową górną (arteria tympanica superior)
- Nerw skalisty mniejszy (nervus petrosus minor) – który biegnie w bruździe nerwu skalistego mniejszego
Kość skroniowa – Powierzchnia przednia piramidy
Twój najlepszy wynik: 0/10
4.2 Powierzchnia tylna piramidy
Na powierzchni tylnej piramidy, w jej środkowej części znajduje się otwór słuchowy wewnętrzny (porus acusticus internus), prowadzący bocznie do przewodu słuchowego wewnętrznego (meatus acusticus internus), który zakończony jest dnem przewodu słuchowego wewnętrznego (fundus meatus acustici interni).
Bocznie i nieco ku górze od otworu słuchowego wewnętrznego leży dół podłukowaty (fossa subarcuata), a tuż obok niego znajduje się otwór zewnętrzny wodociągu przedsionka (apertura externa aqueductus vestibuli) prowadzący do wodociągu przedsionka.
Zawartość przewodu słuchowego wewnętrznego oraz wodociągu przedsionka została szczegółowo opisana w tabelce pod slajderem.
Otwór słuchowy wewnętrzny (porus acusticus internus)
Przewód słuchowy wewnętrzny (meatus acusticus internus)
Dno przewodu słuchowego wewnętrznego (fundus meatus acustici interni) – niepokazane na slajderze
Dół podłukowy (fossa subarcuata)
Otwór zewnętrzny wodociągu przedsionka (apertura externa aqueductus vestibuli)
• Nerw twarzowy (VII) (nervus facialis)
• Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII) (nervus vestibulocochlearis)
• Nerw pośredni (nervus intermedius)
• Zwój przedsionkowy (ganglion vestibulare)
• Tętnicę i żyły błędnikowe (arteria et venae labyrinthi)
• Przewód śródchłonkowy (ductus endolymphaticus)
Kość skroniowa – Powierzchnia tylna piramidy
Twój najlepszy wynik: 0/6
4.3 Powierzchnia dolna piramidy
Na brzegu tylnym powierzchni dolnej piramidy widać wcięcie szyjne (incisura jugularis) przedzielone wyrostkiem śródszyjnym (processus intrajugularis) na część boczną i przyśrodkową. Piramida kości skroniowej razem z takim samym wcięciem na kości potylicznej wytwarza otwór szyjny (foramen jugulare). Bocznie względem wcięcia szyjnego leży dół szyjny (fossa jugularis), na dnie którego znajduje się kanalik sutkowy (canalicus mastoideus).
Do przodu i przyśrodkowo względem dołu szyjnego leży otwór zewnętrzny kanalika ślimaka (apertura externa canaliculi cochleae), prowadzący do kanalika ślimaka (canaliculus cochleae). Bezpośrednio do przodu od dołu szyjnego, otwór zewnętrzny kanału tętnicy szyjnej (apertura externa canalis carotici) tworzy wejście do kanału tętnicy szyjnej (canalis caroticus). Pomiędzy tym otworem a dołem szyjnym, znajduje się drobne zagłębienie w postaci dołka skalistego (fossula petrosa), w którym leży otwór dolny kanalika bębenkowego (apertura inferior canaliculi tympanici), prowadzący do kanału bębenkowego (canalis tympanicus).
Bocznie od dołka skalistego wystaje wyrostek rylcowaty (processus styloideus), którego nasada pokryta jest pochwą wyrostka rylcowatego (vagina processus styloidei). Pomiędzy wyrostkiem rylcowatym a sutkowym znajduje się otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum), przez który nerw twarzowy opuszcza kanał nerwu twarzowego (canalis facialis).
Wcięcie szyjne (incisura jugularis)
Wyrostek śródszyjny (processus intrajugularis)
Otwór szyjny (foramen jugularis)
Dół szyjny (fossa jugularis)
Kanalik sutkowy (canalicus mastoideus)
Otwór zewnętrzny kanalika ślimaka (apertura externa canaliculi cochleae)
Kanalik ślimaka (canaliculus cochleae)
Otwór zewnętrzny kanału tętnicy szyjnej (foramen caroticum externum)
Kanał tętnicy szyjnej (canalis caroticus)
Dołek skalisty (fossula petrosa)
Otwór dolny kanalika bębenkowego (apertura inferior canaliculi tympanici)
Kanalik bębenkowy (canalicus tympanicus)
Wyrostek rylcowaty (processus styloideus)
Pochwa wyrostka rylcowatego (vagina processus styloidei)
Otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum)
Kanał nerwu twarzowego (canalis facialis)
Szczegółowo opisane w artykule – “Kanały kości skroniowej“
Kość skroniowa – Powierzchnia dolna piramidy
Twój najlepszy wynik: 0/16
4.4 Brzegi piramidy
Wyróżniamy trzy brzegi: górny (margo superior), tylny (margo posterior) oraz przedni (margo anterior).
Brzeg górny oddziela powierzchnie przednią od tylnej i żłobi go bruzda zatoki skalistej górnej (sulcus sinus petrosi superiosis), którą biegnie zatoka skalista górna.
Brzeg tylny oddziela powierzchnie tylną od dolnej i łącząc się z częścią podstawną i boczną kości potylicznej wytwarza chrząstkozrost skalisto-potyliczny (synchondrosis petrooccipitalis).
Brzeg przedni oddziela powierzchnię przednią od dolnej i łączy się ze skrzydłem większym kości klinowej poprzez chrząskozrost klinowo-skalisty (synchondrosis sphenopetrosa).
Kość skroniowa – Brzegi piramidy
Twój najlepszy wynik: 0/6
5. Kanały kości skroniowej
Szczegóły dotyczące kanałów przebiegających przez kość skroniową zostały przedstawione w poniższej lekcji.
6. Połączenia
Połączenia kości skroniowej zostały opisane w poniższej tabelce.
Za pomocą szwu łuskowego (sutura squamosa) (x2)
Za pomocą szwu ciemieniowo-sutkowego (sutura parietamastaidea) (x2)
Za pomocą szwu potyliczno-sutkowego (sutura occipitomastoidea) (x2)
Za pomocą chrząstkozrostu skalisto-potylicznego (synchondrosis petrooccipitalis) (x2)
Za pomocą szwu klinowo-łuskowego (sutura sphenosquamosa) (x2)
Za pomocą chrząskozrostu klinowo-skalistego (synchondrosis sphenopetrosa) (x2)
Za pomocą szwu skroniowo-jarzmowego (sutura temporozygomatica) (x2)
Za pomocą stawów skroniowo-żuchwowych (articulatio temporomandibularis) (x2)
7. Rozwiąż quizy!
Aby utrwalić zdobytą wiedzę, skorzystaj z pomocy naukowych znajdujących się poniżej!
Kość skroniowa – Podsumowanie
Twój najlepszy wynik: 0/72
Opracowano na podstawie
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2022.