Szczęka
łac. – maxilla
Szczęka to parzysta kość twarzoczaszki, położona w jej centralnej części. Bierze udział w tworzeniu licznych jam i dołów czaszki oraz pełni kilka ważnych funkcji. W płaszczyźnie pośrodkowej łączy się ze szczęką strony przeciwległej.
Zbudowana jest z trzonu (corpus) oraz czterech wyrostków:
jarzmowego (processus zygomaticus),
czołowego (processus frontalis),
zębodołowego (processus alveolaris),
podniebiennego (processus palatinus).
Trzon (corpus maxillae) – od którego odchodzą 4 wyrostki
• Wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus)
• Wyrostek czołowy (processus frontalis)
• Wyrostek zębodołowy (processus alveolaris)
• Wyrostek podniebienny (processus palatinus)
Kanał podoczodołowy (canalis infraorbitalis)
Kanały zębodołowe (canales alveolares)
Kanał przysieczny (canalis incisivus)
• Oczodołu (współtworzy ścianę dolną i przyśrodkową)
• Jamy nosowej (współtworzy ścianę dolną i boczną)
• Jamy ustnej (współtworzy ścianę górną i wraz z zębami ścianę boczną)
• Dołu podskroniowego (tworzy ścianę przednią)
• Dołu skrzydłowo-podniebiennego (współtworzy ścianę przednią)
W postaci zatoki szczękowej (sinus maxillaris)
Szczęka – Wprowadzenie
Twój najlepszy wynik: 0/5
1. Trzon
łac. – corpus maxillae
Trzon szczęki przypomina trójścienną piramidę, której wierzchołek znajduje się w okolicach wyrostka jarzmowego, a podstawa tworzy dolną część ściany bocznej jamy nosowej.
Wyróżniamy na nim cztery powierzchnie: przednią, czyli policzkową (facies anterior), górną, czyli oczodołową (facies orbitalis), tylną, czyli podskroniową (facies infratemporalis) oraz przyśrodkową, czyli nosową (facies nasalis).
Szczęka – Powierzchnie trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/4
1.1 Powierzchnia przednia trzonu
Na powierzchni przedniej (policzkowej) wyróżniamy otwór podoczodołowy (foramen infraorbitale), który stanowi zakończenie kanału podoczodołowego oraz leżący poniżej dół nadkłowy (fossa canina).
Brzeg przyśrodkowy tej powierzchni występuje w postaci wcięcia nosowego (incisura nasalis), które stanowi znaczną część granicy otworu grzuszkowatego (apertura piriformis). Wcięcie to zakończone jest na dole kolcem nosowym przednim (spina nasalis anterior).
Powierzchnia przednia ku górze ograniczona jest przez brzeg podoczodołowy (margo infraorbitalis), który oddziela ją od powierzchni oczodołowej.
Brzeg boczny w swej górnej części przechodzi w wyrostek jarzmowy, natomiast w dolnej – w powierzchnie tylną trzonu, od której oddzielony jest grzebieniem jarzmowo-zębodołowym (crista zygomatico-alveolaris).
Otwór podoczodołowy (foramen infraorbitale)
Dół nadkłowy (fossa canina)
Wcięcie nosowe (incisura nasalis)
Otwór gruszkowaty (apertura piriformis)
Kolec nosowy przedni (spina nasalis anterior)
Brzeg podoczodołowy (margo infraorbitalis)
Grzebień jarzmowo-zębodołowy (crista zygomatico-alveolaris)
Szczęka – Powierzchnia przednia trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/7
1.2 Powierzchnia górna trzonu
Brzeg tylny powierzchni górnej wraz brzegiem dolnym powierzchni oczodołowej kości klinowej ogranicza szczelinę oczodołową dolną (fissura orbitalis inferior). Od szczeliny tej, ku przodowi biegnie bruzda podoczodołowa (sulcus infraorbitalis), która następnie przechodzi w kanał podoczodołowy (canalis infraorbitalis) zakończony na powierzchni przedniej otworem podoczodołowym.
Od kanału podoczodołowego odchodzą kanały zębodołowe (canales alveolares), które prowadzą do przednich zębów szczęki.
Szczelina oczodołowa dolna (fissura orbitalis inferior)
Bruzda podoczodołowa (sulcus infraorbitalis)
Kanał podoczodołowy (canalis infraorbitalis)
Kanały zębodołowe (canales alveolares) – niepokazane na slajderze
• Tętnica podoczodołowa (arteria infraorbitalis)
• Żyła podoczodołowa (vena infraorbitalis)
• Nerw podoczodołowy (nervus infraorbitalis)
• Tętnice zębodołowe górne przednie (arteriae alveolares superiores anteriores)
• Gałęzie zębodołowe górne przednie i środkowe nerwu podoczodołowego (rami alveolares superiores anteriores et medii nervi infraorbitalis)
Szczęka – Powierzchnia górna trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/3
1.3 Powierzchnia tylna trzonu
Powierzchnia tylna trzonu zwrócona jest w stronę dołu podskroniowego oraz skrzydłowo-podniebiennego.
Wyróżniamy na niej uwypuklający się ku tyłowi guz szczęki (tuber maxillae), oraz centralnie położone otwory zębodołowe (foramina alveolaria).
Guz szczęki (tuber maxillae)
Otwory zębodołowe (foramina alveolaria)
• Naczynia zębodołowe górne tylne
• Gałęzie zębodołowe górne tylne (od nerwu szczękowego, V₂)
Szczęka – Powierzchnia tylna trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/2
1.4 Powierzchnia przyśrodkowa trzonu
Powierzchnia przyśrodkowa bierze udział w tworzeniu ściany bocznej jamy nosowej.
Na powierzchni tej wyróżniamy dużych rozmiarów otwór – rozwór szczękowy (hiatus maxillaris), który prowadzi do zatoki szczękowej (sinus maxillaris).
Do tyłu od rozworu biegnie ku dołowi bruzda podniebienna większa (sulcus palatinus major), która wraz z odpowiadającą bruzdą blaszki pionowej kości podniebiennej, wytwarza kanał podniebienny większy (canalis palatinus major).
Do przodu i ku górze od rozworu biegnie bruzda łzowa (sulcus lacrimalis), którą kość łzowa i wyrostek łzowy małżowiny nosowej dolnej zamykają, wytwarzając kanał nosowo-łzowy (canalis nasolacrimalis). Do przodu od tej bruzdy biegnie poziomo grzebień małżowinowy (crista conchalis), do którego przyczepia się małżowina nosowa dolna.
Rozwór szczękowy (hiatus maxillaris)
Zatoka szczękowa (sinus maxillaris)
Bruzda podniebienna większa (sulcus palatinus major)
Bruzda łzowa (sulcus lacrimalis)
Grzebień małżowinowy (crista conchalis)
Szczęka – Powierzchnia przyśrodkowa trzonu
Twój najlepszy wynik: 0/5
2. Wyrostek jarzmowy
łac. – processus zygomaticus
Wyrostek jarzmowy to krótka, trójkątna wyniosłość położona w miejscu, gdzie zbiegają się powierzchnie: przednia (policzkowa), górna (oczodołowa) oraz tylna (podskroniowa). Od jego dolnej krawędzi odchodzi wcześniej już wspomniany grzebień jarzmowo-zębodołowy (crista zygomaticoalveolaris).
Jak sama nazwa wskazuje, łączy się on z kością jarzmową.
Grzebień jarzmowo-zębodołowy (crista zygomaticoalveolaris)
Szczęka – Wyrostek jarzmowy
Twój najlepszy wynik: 0/3
3. Wyrostek czołowy
łac. – processus frontalis
Wyrostek czołowy biegnie ku górze, przyśrodkowo i nieco do tyłu. Stanowi on przedłużenie powierzchni przedniej (policzkowej) i przyśrodkowej (nosowej) trzonu szczęki.
Na jego powierzchni przyśrodkowej, ponad grzebieniem małżowinowym leży grzebień sitowy (crista ethmoidalis), którego brzeg tylny łączy się z małżowiną nosową środkową, a brzeg przedni tworzy tzw. groblę nosa (agger nasi).
Brzeg tylny wyrostka czołowego bierze udział w tworzeniu wcześniej już wspomnianej bruzdy łzowej. Brzeg boczny tej bruzdy wytwarza grzebień łzowy przedni (crista lacrimalis anterior), który ku dołowi i bocznie przechodzi w brzeg podoczodołowy. Do tyłu od tego grzebienia występuje wcięcie łzowe (incisura lacrimalis).
Grzebień sitowy (crista ethmoidalis)
Grobla nosa (agger nasi) – niepokazana na slajderze
Grzebień łzowy przedni (crista lacrimalis anterior)
Wcięcie łzowe (incisura lacrimalis)
Szczęka – Wyrostek czołowy
Twój najlepszy wynik: 0/4
4. Wyrostek zębodołowy
łac. – processus alveolaris
Wyrostek zębodołowy tworzy na swym dolnym brzegu łuk zębodołowy (arcus alveolaris), który zawiera osiem zębodołów (alveoli dentales), przedzielonych przegrodami międzyzębodołowymi (septa interalveolaria).
Zębodoły trzonowców i niektórych przedtrzonowców mogą być podzielone przegrodami międzykorzeniowymi (septa interradicularia), które oddzielają poszczególne korzenie tego samego zęba.
Na powierzchni zewnętrznej wyrostka zębodołowego, w okolicach pierwszych pięciu zębodołów znajdują się pionowe wyniosłości nazywane łękami zębodołowymi (juga alveolaria).
Łuk zębodołowy (arcus alveolaris)
Zębodoły (alveoli dentales) (x8)
Przegrody międzyzębodołowe (septa interalveolaria)
Przegrody międzykorzeniowe (septa interradicularia)
Łęki zębodołowe (juga alveolaria)
Szczęka – Wyrostek zębodołowy
Twój najlepszy wynik: 0/5
5. Wyrostek podniebienny
łac. – processus palatinus
Wyrostek podniebienny to gruba, poziomo ustawiona płytka, która wyrasta z trzonu szczęki. W płaszczyźnie pośrodkowej łączy się z wyrostkiem strony przeciwnej tworząc szew podniebienny pośrodkowy (sutura palatina mediana).
Powierzchnia dolna tego wyrostka wraz wyrostkiem podniebiennym strony przeciwnej tworzy przednie 3/4 podniebienia kostnego. W jej tylnej części znajdują się przeważnie dwie bruzdy podniebienne (sulci palatini). Natomiast w jej przedniej części, przy złączonych obu szczękach, możemy wyróżnić dół przysieczny (fossa incisiva), przechodzący ku górze w kanał przysieczny (canalis incisivus), który rozdwaja się i kończy na powierzchni górnej obu wyrostków otworami przysiecznymi (foramina incisiva).
Powierzchnia górna tego wyrostka jest gładka, wklęsła i stanowi większą część dna jamy nosowej.
Brzeg przyśrodkowy wyrostka podniebiennego uwypukla się ku górze tworząc grzebień nosowy (crista nasalis), który z przodu zakończony jest kolcem nosowym przednim (spina nasalis anterior).
Bruzdy podniebienne (sulci palatina)
Dół przysieczny (fossa incisiva)
Kanał przysieczny (canalis incisivus)
Otwory przysieczne (foramina incisiva)
Grzebień nosowy (crista nasalis)
Kolec nosowy przedni (spina nasalis anterior)
• Naczynia podniebienne
• Nerw podniebienny większy
• Gałązki tętnicy i żyły podniebiennej większej
• Gałązki nerwu nosowo-podniebiennego
Szczęka – Wyrostek podniebienny
Twój najlepszy wynik: 0/6
6. Zatoka szczękowa
łac. – sinus maxillaris
Zatoka szczękowa znajduje się w trzonie szczęki. Jest to pneumatyczna przestrzeń (wypełniona powietrzem) o pojemności ok. 24cm³ (po każdej ze stron), której ściany wysłane są błoną śluzową.
Wejście do zatoki szczękowej to tzw. rozwór szczękowy (hiatus maxillaris), który znajduje się na powierzchni przyśrodkowej (nosowej) trzonu szczęki. W widoku izolowanym ma on bardzo duże rozmiary, jednak po uwzględnieniu okolicznych kości, wejście do zatoki szczękowej staje się bardzo małe.
Szczegółowy opis kości ograniczających rozwór szczękowy został przedstawiony w tabelce pod slajderem.
W części przednio-górnej: wyrostek haczykowaty kości sitowej
W części tylnej: blaszka pionowa kości podniebiennej
W części środkowej: wyrostek sitowy małżowiny nosowej dolnej
W części dolnej: wyrostek szczękowy małżowiny nosowej dolnej
7. Połączenia
Połączenia szczęki zostały opisane w poniższej tabelce.
Za pomocą szwu czołowo-szczękowego (sutura frontomaxillaris) (x2)
Za pomocą szwu sitowo-szczękowego (sutura ethmoidomaxillaris) (x2)
Za pomocą szwu nosowo-szczękowego (sutura nasomaxillaris) (x2)
Za pomocą szwu jarzmowo-szczękowego (sutura zygomaticomaxillaris) (x2)
Za pomocą szwu łzowo-szczękowego (sutura lacrimomaxillaris) (x2)
Odcinek przedni brzegu górnego małżowiny nosowej dolnej łączy się z grzebieniem małżowiny szczęki
Za pomocą szwu podniebienno-szczękowego (sutura palatomaxillaris) (x2)
Za pomocą szwu podniebiennego poprzecznego (suturapalatina transversa) (x2)
Brzeg dolny lemiesza łączy się grzebieniem nosowym szczęki
Za pomocą szwu podniebiennego pośrodkowego (sutura palatina mediana)
8. Rozwiąż quizy!
Aby utrwalić zdobytą wiedzę, skorzystaj z pomocy naukowych znajdujących się poniżej!
Szczęka – Podsumowanie
Twój najlepszy wynik: 0/43
Opracowano na podstawie
- Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2022.